Şam İşi Motifi Nedir?

16. yüzyıl başı Osmanlı seramiği motiflerinden olan Şam İşi motifini ele alarak geleneksek zanaat ve kalebodurlardaki konumunu inceliyoruz.

Şam işi 16. yüzyıl esasen yaygınlaştı. İzmir çinilerinde sık sık karşımıza çıkan sır altı tekniğiyle bezenen bu çiniler alaka çekmeye başladı.

Şam adını almasının Şam kentiyle bir ilgisi yoktur. Bu yüzden Şam’daki birtakım yapıları bezemek için bu yöntemi kullanmaları söz hususu olmaktadır. Bezemeler genellikle patlıcan moru renginde uygulanmaktadır. Sırları şayet mat olarak hazırlanmakta, geçmişten günümüze uzanan kazı çalışmalarının en hoş örneklerinden olan şam işlerinde de pek çok çinide olduğu gibi mavi rengin hakimiyeti belirgindir. Nakkaşlar yönünden sık sık tercih edilen programlar arasındadır.

 

Mavi Beyaz Çiniler

Yüzyıllar boyunca egemenlik süren Osmanlı, gerçekte Selçuklu döneminden itibaren bu sanata hazırlanmıştır. Şam işi üslubu örneklerinin en eskileri, Şam’daki 1423 senesinde Halil El Tebrizi Camii ve türbesinde bulunmaktadır. Tebriz kökenli bir usta yönünden yapılmıştır. Buradaki sınırlanmış örneklere karşın mavi ak renk tüketiminin bu bölümde gerçekleştiği bilinmektedir. Aynı vakitte Kahire’de rastlanan başka misaller için hususi koleksiyonlar incelenir.

Maşrapa gibi ürünlerin beraberinde fayanslarda dahi bu el işçiliğinin örneklerine rast gelmek muhtemel olabilir. Siyah, turkuaz ve mor konturlara sahip olan çalışmalarda hamurun rengi genellikle gri yahut ak olarak saptanmıştır. Çoğunlukla altıgen formatında olan tasarımlar mavi fırça darbeleriyle daha dikkat alımlı bir ebat kazanmıştır. Uzak Doğu örnekleri bulunan motiflerde Tebrizli ustalar yönünden İran sanatının etkileri de görülmektedir.

 

Günümüzde Şam İşi

Şam işi çini günümüzde el yapımı hediyelik ve hatıralar biçiminde üretilmektedir. Bursa Muradiye Külliyesi ve Edirne Muradiye Camii’de pek çok desen örneğinin görülmesi muhtemel olabilir. Cem Sultan Türbesi’nde de pek çok örneği keşfetmek muhtemel olmaktadır.

Osmanlı’daki çini sanatının dorukları 16.yüzyıldır. Bu yüzden yoğun bir şekilde İznik fabrikalarında çini üretimi yapılmaya başlamıştır. Bariz bir şekilde görülen etkileri aniden çok çalışmayla gördüğümüz bu el sanatları örnekleri, Osmanlı el sanatları ürünlerinden en iyi temsilcilerinden bir tanesidir. Mavi ak bezemeler İznik çinilerinde de çok sık tercih edilmektedir.