Genel Bilgi
Belli Başlı Çini Motifleri
Türklerde ilk çini tarihi Karahanlı’lara dayanmaktadır. Bu vaziyet Çini sanatının bin seneyi aşkın süredir devam ettiğini göstermiştir. Çini motifleri tıpkı bir mimari süsleme gibidir. Osmanlı Devleti kurulduğunda çini sanatı için yeni bir başlangıç olmuştur.
1. Milet İşi
Erken Osmanlı Dönemi’nin en mühim seramik grubunda bulunan ‘Milet İşi’ Osmanlı Dönemi İznik seramiklerine aittir. 14. yüzyılda uygulanan bu çini al hamurlu idi ve Milet İşi olarak isimlendirilmiştir. 14. yüzyılda Çin porselenlerinden yola çıkılarak değişik teknikler kullanılmış ve 15. yüzyıla kadar getirilmiştir. 15. yüzyılda şayet altın varak süslemeleri ön plana çıkmış ve 16. yüzyılda değişik renkli devreye geçiş yapılmıştır. Süslemeler de en çok mavi, ak astar ve şeffaf sır altı yöntemi uygulanmıştır. El yapımı Milet İşi çini ev, büro, tabak ve iş yeri için dekorasyon gayeli kullanılmaktadır.
2. Baba Nakkaş
Baba Nakkaş, 15. ve 16. Yüzyıllarda yaşamış olan Muhammed B. Şeyh Bayezid olan Osmanlı Saray Nakkaşı (Baba Nakkaş) olarak bilinmektedir. Sır altı yöntemi ile imal edilen bu çini tamamıyla el işidir. Aynı vakitte 800-1000 derece de fırınlanarak uygulanmaktadır. Genellikle tabak ve maşrapa olarak kullanılmaktadır. Evliya Çelebiye göre renkli nakış sanatı Baba Nakkaş yönünden bulunmuştur.
3. Haliç İşi
15. yüzyılın sonu ve 16. yüzyılın başında kâse, vazo, tabak ve kandil gibi şekillerde üretilemeye başlanmıştır. Mavi ak Osmanlı seramiği olarak bilinir. İznik ile Kütahya dahi yapılar kazılarda çok çok Haliç işi seramik çıkarılmıştır.
4. Şam İşi
Şam işi, ev ve iş yerleri için dekor ürünü olarak kullanılmaktadır. Sır altı boya yöntemi ile yapılmakta ve 800-1000 derece de fırınlanmaktadır. Şam işi çini, Osmanlı çini zanaat ürünüdür ve 16. yüzyılda üretilmeye başlanmıştır. Şam kendi ile bir ilgisi yoktur ve İznik’te üretilmektedir.
5. Hata-i
Orta Asya ve Çin etkisinde kalarak kökenleri belli olmayacak biçimde stilize edilmiş çiçek motifleri olarak adlandırılır. Hata-i motifi en çok simetrik bir şekilde çizilir. Anadolu Selçukluların da yalın olan motifler 16. ve 17. yüzyılda varlıklı bir tasarıma sahip oldu.
6. Penç
Çini sanatında sarf edilen Hata-i motiflerinden biri olan Penç, esas bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir tür öğrenme materyali olarak bilinir. Genellikle dekor gayeli sarf edilen çini modelidir. Penç, Farsça dahi ‘beş yaprak’ olarak geçer. Bu yüzden bitki yapraklı bir çini örneğidir. 16. ve 17. yüzyılda varlıklı bir tasarıma sahip olmuştur.
7. Rumi
Rumi, süsleme sanatıdır. İlk Rumi motiflerine Uygurlular vaktinde rastlanmıştır. Genellikle hayvan figürlü çalışmalar uygulanmaktadır. Aynı vakitte kuyruk, gaga yahut kanat gibi şekiller kullanılmıştır. Kullanım kısmı şayet; cami, minber, mihrap, mescit ve kürsü yapımında tüketilir.
8. Bulut
Bulut çini motifinin çıkış yeri Çin’dir. Bu sebeple Çin Bulutu olarak adlandırılmaktadır. Efsanevi bir hayvan olan ejderi sembolize eder. Göklerin koruyucusu ve tek hâkimi olarak bilinir. Hayatımıza ilk girişi II. Beyazıt Döneminde olmuştur. Aynı vakitte 15. ve 16. yüzyılda bulut motifinde süslemeler yapılmıştır. Genellikle kaseler de dekor gayeli kullanılmıştır.
9. Çintemani
Çintemani, varlık, güç, güç, hafıza gözü, gönül gözü gibi anlamlarda söylem edilmektedir. Çintemani’de üç benek ve dalgalı çizgi yer alır. Orta Asya kökenli olarak bu motif ilk Timur sikkelerinde kullanılmıştır. Tılsım biçiminde de mana taşımaktadır. Günümüzde bu çini motifi halı, seramik, ağaçtan, sedef, tezhip ve tekstil gibi işlemeciliği olan sanatlarda tüketilir.
10. Kalyon
Mavi ve kırmızımtırak tonlarda uygulanan çini sanatıdır. Genellikle pano olarak karşımıza menfaat. Kalyon, bir tür minyatür sanatı olarak bilinir. Küçük yahut ince olarak işlenmiş görsel sanatıdır. Osmanlı Döneminden günümüze kadar imal edilen bir çinidir.
11. Hayat Ağacı
Bu çini modeli hayatı simgeler. Ağaç sanatında canlılık, sıhhat ve bereket gibi ifadeleri sembolize eder. Selçuklu ve Osmanlı Döneminden günümüze kadar gelen bir serüvendir. Genellikle karo (pano) olarak kullanılmaktadır.
12. Balık Pulu
Bu çini karo özelliğine sahiptir. Selçuklu ve Osmanlı Dönemine dayalı olarak çini motifi ile uygulanan karolar süsleme sanatı ile renklendirilir ve değişik boyutlarda tüketilir. Balık pulu karolar en çok mutfak tezgahlarında, havuzların iç döşemelerinde, Türk hamamında, pano dekorasyonu ve ıslak mekanlarda tüketilir.
